56-63. สจฺจญาณจตุกฺกทฺวยนิทฺเทโส

[108] กถํ ปริญฺญฏฺเฐ ปญฺญา ทุกฺเข ญาณํ, ปหานฏฺเฐ ปญฺญา สมุทเย ญาณํ, สจฺฉิกิริยฏฺเฐ ปญฺญา นิโรเธ ญาณํ, ภาวนฏฺเฐ ปญฺญา มคฺเค ญาณํ? ทุกฺขสฺส ปีฬนฏฺโฐ สงฺขตฏฺโฐ สนฺตาปฏฺโฐ วิปริณามฏฺโฐ ปริญฺญาตฏฺโฐ; สมุทยสฺส อายูหนฏฺโฐ นิทานฏฺโฐ สญฺโญคฏฺโฐ ปลิโพธฏฺโฐ ปหานฏฺโฐ; นิโรธสฺส นิสฺสรณฏฺโฐ วิเวกฏฺโฐ อสงฺขตฏฺโฐ อมตฏฺโฐ สจฺฉิกิริยฏฺโฐ; มคฺคสฺส นิยฺยานฏฺโฐ เหตุฏฺโฐ ทสฺสนฏฺโฐ อาธิปเตยฺยฏฺโฐ ภาวนฏฺโฐฯ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ, ปชานนฏฺเฐน ปญฺญาฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘ปริญฺญฏฺเฐ ปญฺญา ทุกฺเข ญาณํ, ปหานฏฺเฐ ปญฺญา สมุทเย ญาณํ, สจฺฉิกิริยฏฺเฐ ปญฺญา นิโรเธ ญาณํ, ภาวนฏฺเฐ ปญฺญา มคฺเค ญาณํ’’ฯ

[109] กถํ ทุกฺเข ญาณํ, ทุกฺขสมุทเย ญาณํ, ทุกฺขนิโรเธ ญาณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย ญาณํ? มคฺคสมงฺคิสฺส ญาณํ ทุกฺเข เปตํ ญาณํ, ทุกฺขสมุทเย เปตํ ญาณํ, ทุกฺขนิโรเธ เปตํ ญาณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย เปตํ ญาณํฯ

ตตฺถ กตมํ ทุกฺเข ญาณํ? ทุกฺขํ อารพฺภ ยา อุปฺปชฺชติ ปญฺญา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุญฺญํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูริ เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชญฺญํ ปโตโท ปญฺญา ปญฺญินฺทฺริยํ ปญฺญาพลํ ปญฺญาสตฺถํ ปญฺญาปาสาโท ปญฺญาอาโลโก ปญฺญาโอภาโส ปญฺญาปชฺโชโต ปญฺญารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ – อิทํ วุจฺจติ ทุกฺเข ญาณํฯ ทุกฺขสมุทยํ อารพฺภ…เป.… ทุกฺขนิโรธํ อารพฺภ…เป.… ทุกฺขนิโรธคามินิํ ปฏิปทํ อารพฺภ ยา อุปฺปชฺชติ ปญฺญา ปชานนา…เป.… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ – อิทํ วุจฺจติ ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย ญาณํฯ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ, ปชานนฏฺเฐน ปญฺญาฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘ทุกฺเข ญาณํ, ทุกฺขสมุทเย ญาณํ , ทุกฺขนิโรเธ ญาณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย ญาณํ’’ฯ

สจฺจญาณจตุกฺกทฺวยนิทฺเทโส เตสฏฺฐิโมฯ

64-67. สุทฺธิกปฏิสมฺภิทาญาณนิทฺเทโส

[110] กถํ อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ, ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ, นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ, ปฏิภานปฏิสมฺภิเท ญาณํ? อตฺเถสุ ญาณํ อตฺถปฏิสมฺภิทา, ธมฺเมสุ ญาณํ ธมฺมปฏิสมฺภิทา, นิรุตฺตีสุ ญาณํ นิรุตฺติปฏิสมฺภิทา, ปฏิภาเนสุ ญาณํ ปฏิภานปฏิสมฺภิทาฯ อตฺถนานตฺเต ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ, ธมฺมนานตฺเต ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ, นิรุตฺตินานตฺเต ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ, ปฏิภานนานตฺเต ปญฺญา ปฏิภานปฏิสมฺภิเท ญาณํ, อตฺถววตฺถาเน ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ, ธมฺมววตฺถาเน ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ นิรุตฺติววตฺถาเน ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ, ปฏิภานววตฺถาเน ปญฺญา ปฏิภานปฏิสมฺภิเท ญาณํฯ

อตฺถสลฺลกฺขเณ ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ, ธมฺมสลฺลกฺขเณ ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ, นิรุตฺติสลฺลกฺขเณ ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ, ปฏิภานสลฺลกฺขเณ ปญฺญา ปฏิภานปฏิสมฺภิเท ญาณํฯ อตฺถูปลกฺขเณ ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ, ธมฺมูปลกฺขเณ ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ, นิรุตฺตูปลกฺขเณ ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ, ปฏิภานูปลกฺขเณ ปญฺญา ปฏิภานปฏิสมฺภิเท ญาณํฯ

อตฺถปฺปเภเท ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ, ธมฺมปฺปเภเท ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ, นิรุตฺติปฺปเภเท ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ, ปฏิภานปฺปเภเท ปญฺญา ปฏิภานปฏิสมฺภิเท ญาณํฯ อตฺถปฺปภาวเน ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ, ธมฺมปฺปภาวเน ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ, นิรุตฺติปฺปภาวเน ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ, ปฏิภานปฺปภาวเน ปญฺญา ปฏิภานปฏิสมฺภิเท ญาณํฯ

อตฺถโชตเน ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ, ธมฺมโชตเน ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ, นิรุตฺติโชตเน ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ, ปฏิภานโชตเน ปญฺญา ปฏิภานปฏิสมฺภิเท ญาณํฯ อตฺถวิโรจเน ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ, ธมฺมวิโรจเน ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ, นิรุตฺติวิโรจเน ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ, ปฏิภานวิโรจเน ปญฺญา ปฏิภานปฏิสมฺภิเท ญาณํฯ อตฺถปฺปกาสเน ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ, ธมฺมปฺปกาสเน ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ, นิรุตฺติปฺปกาสเน ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ, ปฏิภานปฺปกาสเน ปญฺญา ปฏิภานปฏิสมฺภิเท ญาณํฯ